فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 11، شماره 1، بهار 97 ، شماره پی در پی 39

سبک شناسی جملات ندایی در غزلیّات حافظ

صفحه (43 - 58)
معصومه امیرخانلو(نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : زمستان 1395
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : تابستان 1396

چکیده

بررسی نحوی شعر، گام مهمّی در شناخت جنبه های جما لشناسانۀ شعر به شمار میرود؛ از این رو در این مقاله به بررسی یکی از پر کاربردترین انواع جملات؛ یعنی جملات ندایی در غزل حافظ پرداخته شده است. جملات نداییِ حافظ، هم در حوزۀ ساخت صوری و هم در حوزۀ ساخت معنایی دارای تنوّع چشمگیری هستند و این خلق تنوّع در ساختار نحوی جملۀ ندایی، خود از عوامل مؤتّر در زیبایی غزل حافظ است. به منظور انجام این پژوهش و برای توصیف دقیقتر این نوع جملات، تمام 484 غزل موجود در «حافظ به سعی سایه» مورد توجّه قرار گرفته است. از جمله نتایج حاصل ازین تحقیق، پی بردن به حوزۀ مخاطبان حافظ و یافتن ارتباط صوری نداها با مباحثی چون تناسب در طول بیت و غزل، التفات و صور خیال است که با ارائۀ شاهد مثالهایی به تبیین مطلب پرداخته شده است. در بررسی جملات ندایی به آرای دستورنویسان فارسی و نیز نظریه پردازان غربی مرتبط با بحث ندا توجّه نشان داده شده است.

کلمات کلیدی
غزل حافط , ساختارهای نحوی , جملات ندایی , التفات , موسیقی شعر , صور خیال , تناسب , جمالشناسی

• درر الأدب در فنّ معانی، بیان، بدیع، آق اولی، حسام¬العلماء، (1315)؛ ، شیراز، بی¬نا.
• الجامع الکبیر فی صناعة المنظوم من الکلام و المنثور ، ابن الأثیر، ضیاء¬الدین، (1956)؛ قام بتحقیقه و التعلیق علیه الدکتور مصطفی جواد و الدکتور سعید جمیل، مطبعة المجمع العلمی العراقی.
• البدیع ، ابن¬معتز، عبدالله، (1935)؛ اغناطیوس کراتشکوفسکی، لندن، لوزاک.
• «شیوۀ شاعری حافظ»، اسلامی ندوشن، محمّدعلی، (1367)؛ ایران¬نامه، شمارۀ 24، تابستان، صص 521- 558.
• دستور زبان فارسی، انوری، حسن و حسن احمدی گیوی، (1377)؛ تهران، فاطمی.
• «بلاغت و گفتگوی با متن»، پورنامداریان، تقی، (1380)؛ مجلۀ دانشكدۀ ادبيات و علوم انساني (دانشگاه خوارزمی)، دورۀ 9، شمارۀ 32، بهار، صص 53- 74.
• گمشدۀ لب دریا، پورنامداریان، تقی، (1382)؛ تهران، سخن.
• حافظ به سعی سایه، حافظ، شمس¬الدین محمّد، (1390)، چاپ پانزدهم، تهران، نشر کارنامه.
• الایضاح فی علوم البلاغة، خطیب قزوینی، محمّد بن عبدالرحمن، (1989)؛ شرح و تعلیق محمّد عبد المنعم خفاجی، الشرکة العالمیة للکتاب ش. م. ل.
• التلخیص فی علوم البلاغة، خطیب قزوینی، محمّد بن عبدالرحمن، (1932)؛ عبدالرحمن البرقوقی، بیروت، دار الکتاب العربی.
• هنر سخن¬آرایی؛ فنّ بدیع، راستگو، محمّد، (1376)؛ تهران، مرسل.
• ترجمان¬البلاغه، رادویانی، محمّد بن عمر، (1380)؛ به اهتمام و تصحیح احمد آتش، با مقدّمه و ترجمۀ توفیق ه. سبحانی و اسماعیل حاکمی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
• معالم¬البلاغه در علم معانی و بیان و بدیع، رجایی، محمّدخلیل، (1353)؛ شیراز، دانشگاه پهلوی.
• رستاخیز کلمات، شفیعی کدکنی، محمّدرضا، (1391)؛ ، تهران، سخن.
• آیین سخن، صفا، ذبیح¬الله، (1363)؛ تهران، فردوسی.
• زبانشناسی و نقد ادبی، فالر، راجر و دیگران، (1386)؛ ترجمۀ مریم خوزان و حسین پاینده، تهران، نی.
• جمله و تحوّل آن در زبان فارسی، فرشیدورد، خسرو، (1375)؛ تهران، امیرکبیر.
• دستور مفصّل امروز، فرشیدورد، خسرو، (1382)؛ تهران، سخن.
• دستور زبان فارسی، قریب، عبدالعظیم و دیگران، (1371)؛ تهران، کتابفروشی اشراقی.
• «بلاغت ساختارهای نحوی در غزلیّات شمس»، قیومی، سمیرا، (1392)؛ به راهنمایی محمّدرضا شفیعی کدکنی، دانشگاه تهران.
• دستور زبان فارسی، ناتل¬خانلری، پرویز، (1351)؛ تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
• Culler, Jonathan (1997); Literary Theory: A Very Short Introduction, Oxford University Press, New York.